Mosteiros en Galicia: un patrimonio para descubrir

20 Xullo 2021

Os mosteiros en Galicia esténdense ao longo e ancho de todo o territorio. Un tesouro patrimonial que o visitante destas terras non debe pasar por alto, tanto pola súa importancia arquitectónica como polos lugares privilexiados nos que están situados. 

Falemos un pouco da súa historia. Os mosteiros en Galicia están presentes dende antes do descubrimento da tumba do Apóstolo Santiago no século IX. Na época do reino suevo de Galicia, alá polo século VI, empezaron a xurdir pequenos cenobios, concebidos como lugares de retiro espiritual para pequenas comunidades que levaban unha vida case ermitaña. Testemuñas daqueles tempos primitivos, aínda perviven e podemos visitar o Mosteiro de San Pedro de Rocas, na Ribeira Sacra ourensá, fundado no ano 573, do que aínda pervive a súa igrexa escavada na roca viva e repleta de tumbas antropomorfas, así como a igrexa monacal de Santa Comba de Bande, do século VII, unha das xoias da arte visigótico da Península Ibérica e situada moi preto da actual fronteira con Portugal.

 

 

A invasión musulmá, da que sobreviviron os reinos de Galicia, Asturias e León (en ocasións unidos nun só e noutras separados, segundo os vaivéns da Historia) e o descubrimento da tumba do Apóstolo, apenas un século despois, supuxeron unha auténtica explosión na construción de mosteiros en Galicia, que pasaba de ser un reino esquecido no confín do mundo coñecido a ser un dos centros de peregrinación máis importantes da cristiandade. Ao longo dos diferentes camiños de peregrinación a Santiago xurdiron numerosos mosteiros, coa finalidade de dar acubillo e protección aos peregrinos. A propia cidade de Santiago viviu esta efervescencia coa fundación de distintos cenobios e conventos, entre os que destaca o que sen dúbida foi o máis poderoso de todos eles: San Martiño Pinario, que aínda hoxe é o edificio histórico máis grande da cidade compostelá e un dos mosteiros máis grandes de España. A súa deslumbrante igrexa é unha das visitas obrigadas na cidade de Santiago.

Os mosteiros en Galicia non só eran lugares relixiosos, senón tamén centros de poder económico e político. Dominaban gran cantidade de terras ao seu redor, das que percibían tributos dos campesiños que as traballaban. O poder dun mosteiro era directamente proporcional ao tamaño e decoración da súa igrexa e os seus claustros. 

Aínda que moitos mosteiros en Galicia sitúanse no centro de poboacións (Monforte de Lemos, Celanova ou a propia Santiago de Compostela son bos exemplos diso) o viaxeiro que se decante polo turismo rural e de natureza atopará moitos deles en lugares insospeitados, mesmo moi preto do mar. Os monxes non tiñan un pelo de parvos e elixían para situalos lugares privilexiados de extraordinaria beleza. 

As desamortizacións do século XIX, nas que a maior parte das terras que estaban en “mans mortas” (a Igrexa e os montes comunais, principalmente) foron expropiadas e vendidas, deixou á maioría dos mosteiros de Galicia sen sustento económico, polo que gran parte deles foron abandonados. Hoxe moitos foron total ou parcialmente restaurados e poden ser visitados, aínda que dalgúns só queda a súa igrexa, habéndose perdido para sempre o resto de edificios.

 

 

Presentámosvos unha selección de mosteiros situados en zonas rurais e  de imprescindible visita si estades nas proximidades:

Mosteiros rurais en Galicia que seguen habitados por comunidades de monxes:

  • San Xulián de Samos. Orixes documentadas no século VII e situado en pleno Camiño de Santiago. Situado na localidade lucense do mesmo nome, os propios monxes benedictinos que o habitan exercen de guías. Conta con albergue para peregrinos e hospedaría e unha riqueza arquitectónica e histórica singular. 
  • Santa María a Real de Oseira. Coñecido como o “Escorial galego” polas súas grandes dimensións. Situado nunha zona rural no municipio ourensán de San Cristovo de Cea, é unha das grandes xoias arquitectónicas de Galicia, destacando a súa espectacular igrexa medieval  e a antiga Sala Capitular. Tamén son os propios monxes quen realizan as visitas guiadas. Dispón de hospedaría e está situado na Vía da Prata, outro dos Camiños de Santiago. É un dos grandes mosteiros de Galicia que debes visitar
  • Santa María de Sobrado. Con orixes documentadas no século X, tamén se atopa no Camiño de Santiago, concretamente no Camiño do Norte, no municipio de Sobrado dos Monxes. Pódese visitar sen guía ou con visitas guiadas en datas determinadas. Destacan as súas antigas cociñas, os seus claustros e a igrexa. Dispón de albergue de peregrinos e hospedaría. A menos dun quilómetro atoparás a Lagoa de Sobrado, creada polos propios monxes para o almacenamento de auga e a explotación pesqueira, e hoxe un espazo natural protexido.
  • San Salvador de Ferreira. Situado na localidade de Ferreira de Pantón, é o único da Ribeira Sacra que mantén vida monástica, concretamente dunha comunidade de monxas. A súa igrexa románica do século XII é unha das máis interesantes de toda a Ribeira Sacra. 
  • Santa María de Armenteira. Situado entre viñedos na localidade de Meis, no corazón das Rías Baixas, segue habitado hoxe en día por unha comunidade de monxas cistercienses. Con orixe no século XII, conta cunha igrexa con elementos de estilo mudéjar únicos en Galicia e un claustro do século XVI.
  • San Xoán de Poio. Este mosteiro, con orixes que se remontan ao século VII, está situado nun promontorio xunto á ría de Pontevedra, na localidade de Poio. Posúe un fermoso claustro do século XVI xunto cunha gran igrexa renacentista. A súa biblioteca conta con máis de 100.000 volumes. Nos seus xardíns atópase un hórreo de case 30 metros de lonxitude, testemuño da riqueza do mosteiro. 

 

 

Mosteiros rurais en Galicia que foron rehabilitados total ou parcialmente:

  • Santo Estevo de Ribas de Sil. Convertido na actualidade en Parador de Turismo, as súas orixes documentadas remóntanse ao século X, aínda que a tradición atribúelle a súa fundación a San Martín Dumiense no século VI. O seu enclave privilexiado xunto ao canón do río Sil é un dos fitos da Ribeira Sacra que non podes perder. 
  • Santa Cristina de Ribas de Sil. Orixinario do século X, conserva unha preciosa igrexa románica do século XII e parte do claustro e as dependencias monacales, parcialmente rehabilitadas. Áchase no medio dun enclave natural de singular beleza, onde destaca o castiñeiro, cuxo cultivo foi explotado polos propios monxes. 
  • San Pedro de Rocas.Eremitorio do século VI, considérase o máis antigo de Galicia. Situado na localidade ourensá de Esgos, na Ribeira Sacra, a súa pequena igrexa escavada na roca é unha xoia única da arte prerrománico. O chan está cuberto de esculturas antropomorfas. Se o visitas, non perdas a oportunidade de tomar o sendeiro que baixa ata a Fonte de San Bieito, tamén escavada na roca e frecuentemente habitada por tritones. Atoparasche nun bosque tan espeso que nin nos días de verán o sol consegue penetrar no seu interior. 
  • San Xoán de Caaveiro. As súas orixes remóntanse ao século X. É unha xoia dentro doutra xoia, xa que se atopa no corazón do Parque Natural das Fragas do Eume, un dos bosques atlánticos mellor preservados de Europa. Situado na cima dun monte, foi obxecto dunha profunda rehabilitación tras décadas de abandono e ruína. A zona do antigo muíño do mosteiro é, posiblemente, o bosque máis fotografiado de Galicia
  • San Salvador de Vilar de Donas. No municipio de Palas de Rei, en pleno Camiño de Santiago, atopamos un dos mosteiros en Galicia máis interesantes. As orixes de Vilar de Donas remóntanse ao século XII. Fundado orixinalmente para albergar a monxas (de aí o seu nome), en pouco tempo pasou a ser ocupado pola Orde de Santiago. Aínda que do antigo mosteiro consérvase só parte do claustro, a igrexa con elementos románicos e góticos é das máis renombradas de Galicia.
  • Santa María de Monfero. Tamén situado no Parque Natural das Fragas do Eume, é un dos mosteiros en Galicia que precisan dunha restauración urxente. Fundado no século XII, a súa igrexa segue en uso como parroquia, pero as dependencias do mosteiro co seu tres claustros seguen pendentes dun proxecto de restauración aprobado hai algúns anos pero que non se executou aínda. 
  • San Clodio do Ribeiro. Atopámonos co caso contrario. San Clodio, un mosteiro situado na localidade ourensá de Leiro, foi restaurado completamente e convertido en establecemento hoteleiro. No entanto, os seus magníficos claustros e a súa igrexa con elementos góticos son visitables. As súas orixes non están claros e poderían remontarse ao século VIN, aínda que as partes máis antigas do edificio actual datan do século XII. Os seus monxes introduciron nesta zona o cultivo da vide que deu orixe a un dos viños máis famosos de Galicia: o viño do D.Ou. Ribeiro. 
  • Santa María de Oia. Un mosteiro do século XII situado a pé de praia, mirando ao Atlántico. Atópase na localidade do mesmo nome e, aínda que as antigas dependencias monásticas son hoxe propiedade privada, a súa igrexa está aberta ao público e merece a pena visitala. 
  • San Lorenzo de Carboeiro. Outra xoia escondida no medio da natureza. Situado nun promontorio rochoso rodeado polo río Deza, no medio dun frondoso bosque, xorde a igrexa do mosteiro de Carboeiro, fundado no século X. A súa igrexa, de transición entre o románico e o gótico, foi restaurada e loce de novo con todo o seu esplendor, xunto co pouco que queda das dependencias dos monxes. 

 

 

Por suposto, hai moitos outros mosteiros en Galicia. Máis dunha decena só en Santiago de Compostela, ademais dos existentes nas distintas cidades. Moitas das igrexas románicas que se atopan en zonas rurais foron no seu día igrexas de mosteiros, dos que só se conservan vestixios. En calquera dos aloxamentos de turismo rural da nosa web informaranche dos máis próximos. Convidámosche a descubrilos, é unha viaxe ao pasado que realmente merece a pena.